Ulat nina Gabrielle Eunice Godio, Hannah Lyn Rivero, Aaliyah Mae Valenciano, at Botvinnik Alekhine Refuerzo

LOS BAÑOS, LAGUNA – “There’s no place like home” ika nga. Walang lugar na katulad ng isang tahanan na nakapagbibigay ng ginhawa, kaligtasan, at kasiyahan. 

Ngunit sa likod ng kasabihang ito, umiiral pa rin ang isang masalimuot na realidad: hindi lahat ay may tahanang matatawag na kanila. Marami pa ring Pilipino ang naninirahan sa mga bahay na hindi nila tiyak kung hanggang kailan nila matitirhan.

Tulad na lamang ng mga residente sa Los Baños, hindi na nakagugulat na hindi lahat ay mayroong bahay na matatawag na ‘kanila’, sapagkat marami sa kanila ang mga nangungupahan lamang at ang iba ay kabilang sa mga informal settlers.

Inilunsad ng administrasyon ni Pangulong Ferdinand Marcos, Jr. ang Pambansang Pabahay Para sa Pilipino (4PH) Program. Ang 4PH Program ay ang pambansang programa sa pabahay ng Pilipinas na inilunsad noong Setyembre 2022 na may layuning magkaroon ng zero informal settlers sa 2028

Ang 4PH Program

Bahagi ng programang pabahay na ito ang itatayong Bagong Los Baños Residence sa Carbern, Barangay Anos. Layunin nito na mabigyan ng pagkakataon ang libo-libong pamilya sa bayan na makapagpundar ng sarili nilang tahanan.

Sa pakikipagtulungan sa Social Housing Finance Corporation (SHFC), inaasahang maitatayo ang 17 gusali para sa unang 2,100 pamilya na magiging benepisyaryo ng Phase 1 ng programa.

Binibigyang prayoridad ng 4PH program ang mga residente na nakatira sa danger zones, baybay riles, at mga walang sariling bahay at lupa. Layunin nitong matugunan ang malalang housing backlog (tumutukoy sa pagkakaroon ng mas maraming nangangailangan ng bahay kaysa sa dami ng naitatayong pabahay) at makapagbigay ng ligtas at maayos na tirahan sa mga mamamayan.

Aplikasyon para sa pabahay

lamang ito opisyal na inilunsad sa publiko. Opisyal na ginanap ang groundbreaking ceremony ng Bagong Los Baños Residence noong ika-27 ng Nobyembre 2024. Kasabay nito ang pamamahagi ng application forms ng lokal na pamahalaan sa mga mamamayang interesado sa programa.

Ayon kay Karen Coronado, ang Head ng Municipal Urban Development and Housing Office (MUDHO) ng Los Baños, ang mga application forms ay ipinamahagi sa bawat barangay, partikular sa mga lugar na may informal settlers. Ang sinumang walang sariling bahay at lupa na may kakayahang magbayad ay maaring kumuha ng application forms, ngunit ang mga nakatira sa tabi ng riles at mga nasa danger zones ang may pinakamataas na prayoridad.

Dagdag pa ni Coronado, maaari nang isumite sa kinauukulang barangay coordinator o munisipyo ang nasagutang application form. Pagkatapos nito, magsasagawa ng house-to-house validation ang mga staff ng MUDHO upang tiyakin na kwalipikado ang mga aplikante.

Nilinaw rin ni Coronado na ang mga aplikante ay dapat may edad na nasa pagitan ng 18 hanggang 55 na taong gulang lamang. 

“Kasi ‘yan ay loan amortization po sa Socialized Housing Finance Corporation. So, ‘pag inabot ka na ng 55 years old, yung loanable time mo, mas malaki ‘yung babayaran mo. So… yung 18 to 55 years old, ang magiging price lang na mababayaran mo monthly ay Php 2,100 to Php 2,500. Kasi nag-vavary talaga dun sa age mo kung magkano yung mababayaran,” paliwanag niya.

Taliwas sa paniniwala ng iba, hindi libre ang pabahay sa Bagong Los Baños Residences. Ang mga benepisyaryo ay kailangang magbayad nang hulugan upang matiyak na mapapanatili ang proyekto.

Kaya naman, kailangang isaalang-alang ang hanapbuhay ng aplikante at kanyang kakayahang tugunan ang bayarin. Ukol rito, nilinaw ni Coronado na patuloy ang pagsisikap ng lokal na pamahalaan na siguraduhing may sapat na pagkakakitaan ang mga lilipat bilang pantustos sa ihuhulog sa pabahay.

Proseso ng Relokasyon 

Sa kabila ng pag-aasam ng mga potensyal na benepisyaryo na mabilis na makalipat sa kani-kanilang bagong tahanan, aabutin pa ng dalawa hanggang tatlong taon ang pagtatayo ng mga gusali. Gayunpaman, may mga hakbang nang ginagawa upang matiyak ang maayos na paglilipat ng mga mamamayang magiging benepisyaryo.

Kasalukuyang inihahanda ang mga benepisyaryo para sa emosyonal at pisikal na aspekto ng paglilipat ng bahay. Tinitiyak na pagdating nila sa bagong tirahan, may mga programang pangkabuhayan o livelihood na nakalaan upang hindi maapektuhan ang kanilang kabuhayan. Ito ay mahalaga upang matugunan ang pangamba ng ilan na mawawalan sila ng pinagkakakitaan sa bagong lokasyon.

Ayon kay Coronado, kasalukuyang nasa development phase ang proyekto. “Nasa site clearing pa lang po kami. So after siguro ng mga two years, two to three years po, pwede na silang makalipat. Basta po fully-furnished at maayos na po yung building na paglilipatan po,” ani pa nito.

Kasabay ng nalalapit na relokasyon ay ang pagkawala rin ng kabuhayan ng mga trolley drivers. Bilang tugon, tinitiyak ng lokal na pamahalaan na magkakaroon ng programang pangkabuhayan para sa kanila. 

Sa tulong ng Memorandum of Agreement sa pagitan ng Department of Human Settlements and Urban Development (DHSUD) at Technical Education and Skills Development Authority (TESDA), magkakaroon ng oportunidad ang mga benepisyaryo na magkaroon ng matatag na kabuhayan. Kabilang sa mga oportunidad na ito ay ang mga trabahong ibibigay sa mga benepisyaryo.

Tinig ng ilang residente

Ang Bagong Los Baños Residence ang magsisilbing tahanan ng maraming pamilyang kasalukuyang nakatira sa baybay riles sa oras na masimulan ang DOTr-PNR South Long Haul Project. Ayon kay Coronado, 12 na barangay sa Los Baños ang apektado ng nasabing proyekto. 

Sa 12 barangay, ang  San Antonio  ang may pinakamalaking populasyon ng mga residenteng naninirahan sa riles. Dahil dito, pinaiigting ang komunikasyon sa pagitan ng lokal na pamahalaan at mga residente ng baybay riles upang matulungan silang mailipat sa mas maayos at ligtas na tirahan.

Sa kasalukuyan ay marami nang nagsumite ng aplikasyon para sa proyekto, at kumakatawan ito sa mga pamilyang umaasa sa murang pabahay. Ngunit ayon kay Coronado, hindi naging madali ang proseso ng pagpapaliwanag sa mga residente.

“Okay na po sa kanila, kasi naipaliwanag na po sa kanila nang maayos ‘yung mga nangyayaring pagpapaalis o pagdemolish sa kanila d’yan. Kasi lagi namin sinasabi lalo na ng office namin na hindi nila kami kalaban o hindi nila kami kaaway sa pagpapaalis sa kanila,” ani Coronado. 

Dagdag pa niya, ang malinaw na komunikasyon at pagbibigay ng katiyakan tungkol sa mga livelihood programs ay naging daan sa mas maayos na pagkakaunawaan sa pagitan ng mga residente at ng lokal na pamahalaan.

Kabilang sa mga pamilyang nakatira sa baybay riles na umaasa sa nasabing programa ay ang pamilya ni Jovelyn Moises, presidente ng San Antonio Women’s Brigade. Nang mabalitaan niya ang planong pabahay, hindi niya naitago ang pananabik—hindi lamang para sa kanyang pamilya kundi para na rin sa iba pang residente.

“Syempre excited, hindi lang para sa sarili namin pero para rin sa mga baybay riles,” ani Jovelyn.

Tungkol naman sa kabuhayan ng kanyang pamilya, sinabi niyang hindi sila maapektuhan. “Siguro pwede namang madala yung mga tindahan, pwedeng isa sa amin magnegosyo, yung iba naman sa’min nagtatrabaho, yung anak kaya kaya naman po,” dagdag pa ni Jovelyn.

Habang hinihintay ang mga susunod na hakbang  sa paglipat sa bagong bahay, hinihiling lamang ni Jovelyn na maging pantay ang proseso at lahat ay magkaroon ng pagkakataong makatanggap ng naipangakong murang pabahay. 

Ayon pa sa isang residente, ang pagkakaroon ng oportunidad na magkaroon ng sariling bahay ay hindi nila palalampasin ng kanyang asawa. Naniniwala siya na sa pamamagitan nito ay hindi na nila kailangan pang matakot sa posibilidad na basta na lamang sila paaalisin sa baybay riles para mailunsad ang DOTr-PNR South Long Haul Project. 

Bagama’t nagpakita ng mainit na pagtanggap ang ilang mga nakapanayam ng Los Baños Times na residente tungkol sa pabahay, marami rin ang hindi na nagpaunlak para sa aming interbyu dahil hindi sila pabor sa programa. 

Sa kabila ng pag-aasam na makabilang sa unang grupo ng mga mamamayan na makakatanggap ng pabahay, kinukunsidera rin nila ang posibilidad na hindi mapili. Sa 8,108 pamilya sa Los Baños na walang sariling tahanan, nililinaw na 2,100 pamilya pa lamang ang kakasya sa 17 gusali na ipagagawa.

“Ito pa lang po kasi ‘yung pinakamalaking lupa na nabili po ng munisipyo ng Los Baños, pero nag-try pa rin po kami na makahanap ng iba pang lupa na para ma-accommodate po ‘yung halos dalawang libo na pamilya po na nakatira sa riles at nasa danger area,” paliwanag ni Coronado.

Sa katunayan, ilan lamang ang libo-libong mga pamilya na nakatira sa Los Baños sa milyon-milyong pamilya sa Pilipinas na walang natatawag na sarili nilang tahanan. 

Ayon sa DHSUD, inaasahang papalo sa 10 milyon ang bilang ng kulang na pabahay sa pagtatapos ng termino ng Pangulong Ferdinand Marcos Jr., kumpara sa 6.5 milyong kakulangan noong 2022.  

Binigyang diin din ng isang pag-aaral ng Philippine Institute for Development Studies na ang problema sa pagkakaroon ng kakulangan sa abot kayang pabahay ay kritikal na isyung inabot na nang ilang dekada. Inilahad din ng nasabing pag-aaral na ang mabilis na pagtaas ng presyo sa pabahay, kasabay ng mabagal na pagtaas ng sahod ay naging dahilan upang lumala pa lalo ang sitwasyon ukol sa pagkakaroon ng abot kayang pabahay. 

Kaya naman, para sa mga potensyal na benepisyaryo ng 4PH program sa Los Baños, ang proyekto ay susi tungo sa kinabukasang nagbibigay katiyakan na may lugar silang tatawaging ‘kanila’. Dahil libo-libong kinabukasan ang nakadepende sa pagtatagumpay ng proyekto, mabibigat na responsibilidad din ang dapat nitong gampanan, at malalaking pangakong dapat tuparin.