Matinding Init, Matinding Hamon: Los Baños sa Gitna ng Krisis Pangklima

Posted on by

Isinulat nina: Emernagil Constantino, Francine Daniel, Joana Yap Larawan nina: Darren Tongco at Jonellyn Bautista Pananaliksik ni: Vivien Encarnacion

LABAN SA INITAN. Paglalakad ng mga estudyante sa Lopez Avenue gamit ang payong bilang panangga sa init. Litrato ni Darren Angelo Tongco.

LOS BAÑOS — Sa mga nakalipas na linggo, nakaranas ang bayan ng Los Baños, Laguna ng matinding heat wave bunsod ng lumalalang epekto ng climate change.
Ayon sa Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration (PAGASA), umabot sa 40°C hanggang 50°C ang heat index ngayong Abril—temperaturang itinuturing na lubhang delikado sa mga residente. Hindi ito nalalayo sa naitalang heat index noong Abril 2024, kung kailan umabot sa 42°C hanggang 53°C ang temperatura na naitala sa ilang lugar sa bansa, kasama na ang Los Baños.

Ang heat index, o ang tinatawag na “apparent temperature”, ay ang init na nararamdaman ng katawan dulot ng kombinasyon ng temperatura at halumigmig (humidity).

Batay sa 2024 climate change projection ng PAGASA, may malaking pagbabago sa taunang temperatura ng Pilipinas sa nakalipas na 30 taon. Makikita sa datos na patuloy ang pagtaas ng init sa buong bansa at inaasahang lalo pa itong titindi sa mga susunod na dekada—kung saan tinatayang tataas pa ng 1°C ang temperatura, partikular sa mga lugar na bulubundukin.

Bilang pag-iingat sa matinding init, pinaalalahanan ng Department of Health (DOH) ang publiko na manatili sa loob ng bahay o sa mga malamig at malilim na lugar hangga’t maaari. Mahalaga rin ang pag-inom ng maraming tubig upang maiwasan ang mga karamdaman gaya ng heatstroke, pagkahilo, panghihina, at pananakit ng kalamnan.
Partikular na kinakailangang bantayan ang mga mas bulnerable na grupo tulad ng mga batang edad lima (5) pababa, matatandang edad 65 pataas, at mga may malubhang karamdaman.

Para sa karagdagang paalala kung paano manatiling ligtas ngayong tag-init, maaaring bisitahin ang opisyal na page ng US National Weather Service.

Epekto sa mga humaharap sa init

Hindi maikakaila ang tindi ng init na nararanasan ngayon sa lungsod. Ilang minutong paglalakad pa lamang ay tatagaktak na agad ang pawis. Maging ang electric fan ay tila hindi na sapat para maibsan ang init na bumabalot sa paligid.
Sa kabila ng lahat, patuloy pa rin ang pagkayod ng mga taga-Los Baños. Hindi sila nagpapadaig sa init—bagkus, patuloy ang pagsisikap sa gitna ng araw-araw na hamon ng buhay na lalo pang pinatindi ng panganib sanhi ng mainit na temperatura.

SILONG SA INITAN. Si Mang Noel, isang security guard, habang nagbabantay sa parking lot ng Vega sa Los Baños, Laguna. Litrato ni Jonellyn Bautista.

Isa sa mga patuloy na kumakayod sa gitna ng init ay si Mang Noel Garbanzos, isang security guard sa isang parking lot. Bagaman nasa ilalim ng silong si Mang Noel ay araw-araw at madalas siyang bilad sa initan dulot ng labindalawang (12) oras na shift.

“Ang lebel ng init, pataas nang pataas talaga. Grabe. Maraming nangyayari—stroke, highblood. [Kaya] kailangan laging [uminom ng] tubig,” Obserbasyon ni Mang Noel.

“Minsan sa amin, kapag nag-a-assist, kailangan dapat may payong. Eh, wala kaming payong kaya minsan, pag-assist namin, saglit lang para hindi kami mababad sa init. Kasi minsan kapag nasobrahan sa init, parang nahihilo kami,” kuwento pa niya.

Para kay Mang Noel, ang tunggaliang pangklima ay tunggalian sa kanilang hanapbuhay, “wala kaming panangga sa init kaya sa trabaho naming ganito, laban na lang. Laban lang kahit mainit. Laban.”

Bukod kay Garbanzos, apektado rin ang kabuhayan ng mga manininda. Ayon sa kanila, kahit hindi sila direktang nakabilad sa araw, ramdam nila ang epekto ng init sa bumababang kita dahil mas kaunti ang mga taong lumalabas at namimili sa ganitong panahon.

KALABAN SA HANAPBUHAY. Si Kuya Marvin, isang manininda sa Young Men’s Christian Association (YMCA) Dormitory, habang nagbabantay sa canteen. Litrato ni Darren Angelo Tongco

Ayon kay Kuya Marvin, isang manininda, ramdam niya ang bunga ng matinding init sa kaniyang hanapbuhay. Aniya’y nahihirapang lumabas ang mga estudyante mula sa eskwelahan kaya mas kaunti ang bumibili sa kaniyang mga paninda.

Umaasa si Kuya Marvin na makabubuo ang Lokal na Pamahalaan ng Los Baños ng suporta para sa mga tulad niyang manininda.

Samantala, lubhang apektado rin ang sektor ng edukasyon sa matinding init. 

Nito lamang Abril, naging popular naman na usapin sa mga mag-aaral ng University of the Philippines Los Baños (UPLB) ang epekto ng heat wave sa kanilang kalusugan. Marami ang nagpahayag ng hinaing tungkol sa limitadong bentilasyon sa mga dormitoryo at silid-aralan, gayundin sa mga limitadong water refilling station at kakulangan sa agarang responde ng administrasyon ng UPLB at Lokal na Pamahalaan.

Kabilang sa mga pangunahing panawagan ay ang suspensyon ng klase sa mga araw na may matinding init at pagbibigay ng konsiderasyon sa mga pagsusulit at mga takdang-aralin.

Para kay Liezel Policarpio, mag-aaral ng Doctor of Veterinary Medicine, ang biyahe sa pagitan ng mga gusali sa ilalim ng matinding araw ang isa sa pinakamalaking hamon na kinahaharap niya ngayon.

KWENTONG KARANASAN. Pag-inom ng tubig ni Liezel Policarpio habang ibinabahagi ang karanasan sa mataas na heat index bilang isang estudyante ng UPLB at dormer ng Young Men’s Christian Association (YMCA) Dormitory. Litrato ni Darren Angelo Tongco.

“Kahit magpayong ka at uminom ng tubig, sobrang init pa rin. Madalas sumasakit ang ulo ko pagkatapos maglakad,” hinaing ni Liezel.

Si Liezel ay isa lamang sa maraming estudyante sa Munisipalidad na nakararanas ng epekto ng heat wave.

Bukod sa mga estudyante ng Unibersidad, lubhang apektado rin ang mga mag-aaral sa elementarya at sekondarya. Ayon kay Bb. Alejandria Lirio, guro ng baitang 2 sa Lopez Elementary School, malaki ang epekto ng init sa kalusugan at atensyon ng kaniyang mga mag-aaral.

“Hindi komportableng mag-aral [ang mga bata], marami rin sa kanila ang hindi masyadong nakikinig at tamad gumawa ng mga activities kasi naiinitan,” paliwanag ni Bb. Lirio.

Ayon sa guro, bagaman may mga water dispenser at maraming puno sa kanilang paaralan, naiinitan pa rin at hirap magpokus ang mga bata sa mga gawain.

Paalala ng Save the Children Philippines, ang matinding init ay hindi lamang banta sa kalusugan, kung ‘di, maging sa kalidad ng edukasyon. Hinihikayat nitong ituring ang suliranin bilang isang pangmatagalang isyu kaya kinakailangan itong tugunan.

Giit naman ng Federation of American Scientists, ang mga institusyon gaya ng paaralan ay may mahalagang papel sa pagpapatupad ng “extreme heat response” bilang bahagi ng climate resilience planning.

Tugon ng Pamahalaang Lokal

Sa gitna ng krisis pangklima, ang Los Baños Local Government Unit (LGU) ay mayroong inihandang mga plano sa pagtugon sa hamon ng climate change.

Noong 2020, inilunsad nito ang Local Climate Change Action Plan (LCCAP) sa ilalim ng Executive Order No. 202, s. 2020. Layunin nitong isama ang climate adaptation at mitigation sa mga programa ng LGU na nakatuon sa disaster risk reduction, sustainable development, at participatory governance—

Pinalakas pa ito sa pamamagitan ng pagbuo ng Climate Disaster Risk Reduction and Management – Technical Working Group (CDRRM-TWG) sa ilalim ng Executive Order No. 089, s. 2022. Ang grupo ay binubuo ng mga eksperto mula sa iba’t ibang sektor upang:

  • Gumawa ng climate adaptation at DRRM assessments (pag-angkop sa pagbabago ng kilma at mga kalamidad);
  • Tukuyin ang mga hazard (panganib) gamit ang siyentipikong datos;
  • Magplano para sa environmental risk reduction at resilience (pag-angkop sa mga panganib pangkalikasan);
  • Bumuo ng polisiya batay sa mga nakalap; at
  • Magsagawa ng monitoring at evaluation (pagsubaybay at pagsusuri sa progreso).

Katuwang ng LGU sa mga hakbang na ito ang UPLB sa pamamagitan ng Technical Assistance Program on Human Settlements Planning (TAP-HSP) ng Department of Community and Environmental Resource Planning (DCERP).

Sa programang ito, sinasalin ang akademikong kaalaman sa konkretong aksyon ng Lokal na Pamahalaan lalo na sa disaster preparedness (kahandaan sa kalamidad), environmental planning (planong pangkalikasan), at human ecological security (seguridad sa interaksyon ng tao at kalikasan).

Mga konkreto at agarang tugon ayon sa pananaliksik at mga eksperto

Upang maging mas makabuluhan ang pagtugon sa lumalalang heat index, mahalagang mailatag ang parehong panandalian at pangmatagalang solusyon na suportado ng mga eksperto at teknikal na pag-aaral.

Sa maikling panahon, inirerekomenda ng DOH ang pagtatatag ng mga cooling stations sa mga paaralan, barangay hall, at pook-pampubliko, kung saan maaaring magpahinga ang mamamayan, uminom ng tubig, at magpagamot kung kinakailangan (DOH, 2025).

Kaugnay nito, mungkahi rin ni Caitlin Almoro, isang estudyante mula sa Kolehiyo ng Komunikasyong Pangkaunlaran, mainam na magtatag ng mga ligtas at malilim na espasyo na may kasamang first aid station sa bawat barangay upang masiguro ang kaligtasan ng mga residente.

Iminumungkahi rin ng Save the Children Philippines (2024) ang pagpapatupad ng temporary flexible learning arrangements tulad ng modular o online learning sa mga araw na lagpas sa 42°C ang heat index upang maprotektahan ang kalusugan ng mga mag-aaral.

Mahalaga ring itaguyod ang heat early warning system na magbibigay ng paunang abiso sa mga paaralan at opisina tuwing may inaasahang heat surge, ayon sa PAGASA.

Batay sa mga advisory nito, maaaring magsagawa ng lokal na hakbang tulad ng pagbibigay ng regular na pahinga at water breaks, lalo na sa mga paaralan at lugar ng trabaho, upang maiwasan ang epekto ng matinding init.

Samantala, sa pangmatagalang aspeto, iminungkahi ng UPLB-DCERP (DCERP, 2021) ang integrasyon ng urban greening strategies sa urban planning ng mga LGU. Kabilang dito ang mga hakbang gaya ng pagtatanim ng mga punong nagbibigay-lilim sa mga lansangan, palengke, paaralan, at pampublikong espasyo upang mabawasan ang epekto ng init at mapabuti ang kalidad ng hangin.

Kabilang sa mga inirerekomendang shade trees ang mga katutubong puno tulad ng Narra (Pterocarpus indicus) na siyang pambansang puno ng Pilipinas at kilala sa matibay nitong kahoy at dilaw na bulaklak; Kamagong (Diospyros blancoi) na kilala rin bilang mabolo at may matibay na kahoy na ginagamit sa paggawa ng kasangkapan; at Katmon (Dillenia philippinensis), isang katutubong puno na may malalaking puting bulaklak at prutas na ginagamit sa paggawa ng sawsawan at gamot (DENR Forest Management Bureau, 2023).

Bukod sa pagbibigay ng lilim, nakatutulong din ang mga punong ito sa pagprotekta ng iba’t ibang uri ng halaman at hayop, at sa pagsala ng carbon dioxide sa hangin upang mabawasan ang epekto ng climate change. Sa pamamagitan ng ganitong mga hakbang, napapalakas ang kakayahan ng mga pamayanan na makaiwas at makabawi mula sa matitinding init at iba pang hamon ng nagbabagong klima.

Bukod sa urban greening, maaari ring makatulong ang tropikal na arkitektura at disenyong gumagamit ng natural na lilim at daloy ng hangin upang maibsan ang matinding init at alinsangan. Ayon sa arkitektong si Ian Fulgar, maaaring gumamit ng open spaces, shading devices, green roofs at green walls, at passive cooling techniques upang magbigay ng lilim, palamigin ang temperatura, at pagandahin ang kalidad ng hangin. Makakatulong din kung gagamit ng sustainable materials at construction techniques upang makabawas sa polusyong idinudulot at enerhiyang kinakailangan para sa mga gusali.

Bilang bahagi ng pagpapaigting sa kahandaan sa pagbabago ng klima, mahalaga ring isama sa mga programa ng LGU ang komprehensibong Heat Health Action Plan (HHAP) na naglalaman ng inter-agency coordination, public health advisories, hazard mapping, at community-based adaptation education—na naglalayong pagsamahin ang integrasyon ng mga ahensya, abisong pangkalusugan, pagbaybay sa mga panganib, at edukasyon sa pag-angkop ng komunidad.

Ang mga planong ito ay maaaring pondohan sa ilalim ng Local Disaster Risk Reduction and Management Fund (LDRRMF), at magsilbing gabay para sa mas inklusibo at episyenteng pagtugon sa krisis ng matinding init sa bansa.

Mula sa loob ng mga silid-aralang tila pugon hanggang sa paglabas sa lansangang lunod sa pawis, malinaw: hindi na sapat ang mga paalala at pag-inom ng tubig. Kailangan na ang makatao, likas-kaya, at proaktibong aksyon—dahil ang krisis sa klima ay mas pumapaso na sa pampamayanang salik ng komunidad.

Sa mga hamon ng kasalukuyang panahon, mahalaga ang pagkakaisa ng pamahalaan, akademya, at komunidad. Nararapat na maisulong ang mga solusyong batay sa siyensya at pananaliksik upang masigurong protektado ang mamamayan.

REFERENCES