Ulat nina Alex Dela Cruz at Julianne Pua
Sa isang kainan sa Los Baños, may isang kahera na nakakapagtrabaho kahit siya ay pipi at bingi.
Simula pagkabata, si “Rei” ay may kapansanan na. Sa kabila ng kanyang pagiging isang Person with Disability (PWD), siya ay nakakapagtrabaho pa rin habang kumukuha ng online courses.
Nakapanayam siya ng LB Times sa pamamagitan ng isang tablet kung saan niya iniligay ang kanyang mga tugon.
TABLET BILANG BOSES. Ganito ang naging paraan ng pakikipagpanayam kay Rei: sa pamamagitan ng pagta-type sa isang tablet. | (Julianne Pua/LB Times)
Ang trabaho ni Rei
Si Rei ay kasalukuyang nagtatrabaho sa isang kainan na naghahanda ng mga lutong bahay sa abot-kayang presyo.
“Isa akong kahera at kasamang tagapangasiwa dito sa kainan,” aniya. Bilang isang kahera at tagapangasiwa, siya ang nag-aayos ng orders tulad ng mga delivery at take out.
Maaga siyang pumapasok para mag-ayos at maghanda ng mga kagamitan at sangkap na gagamitin para sa araw. Ito ang ginagawa niya simula Lunes hanggang Biyernes. Tuwing oras ng pahinga ng mga kasama niya sa trabaho, siya naman ay nagsisilbi kahera ng kainan.
ANG PANGKARANIWANG UMAGA NI REI. Ayon kay Rei, mga alas-10 ng umaga ang kanyang pinakaokupadong oras dahil sa dami ng orders nila sa kainan. | (Julianne Pua/LB Times)
Karanasan ng isang manggagawang PWD
Bilang isang PWD na nahihirapan sa pagsasalita at pandinig, nahihirapan si Rei makipag-usap sa tao sa verbong paraan. Aniya, gumagamit siya ng lip reading o pagbabasa ng labi ng ibang tao upang maintindihan ang sinasabi nila.
Gayunpaman, hindi na niya ito magawa dahil nakamaskara na ang lahat ngayong pandemya. Dahil dito, kinakailangan niyang humingi ng tulong sa kanyang mga katrabaho tuwing may customer, o nagsesenyas na lamang siya upang malaman ng kanyang kausap na siya ay bingi. Para makasagot naman, ang gumagamit na lang siya ng mga senyas dahil hindi malinaw ang kanyang pagsasalita.
Ang rason kung bakit siya napipilitan magtrabaho ay dahil sa kasalukuyang sitwasyon niya at ng kanyang pamilya. Isa pa, noong lumipat na ang sistema sa online at blended learning, hindi na niya naituloy ang kanyang pag-aaral sa normal na paaralan dahil nahihirapan siyang makasabay dulot ng kanyang kapansanan. Bukod dito, ang kanyang gustong mga paaralan para sa kanyang pangarap na kurso na Multimedia Arts ay masyadong malayo at masyadong magastos para kunin. Dahil dito, ang ginagawa niya sa ngayon ay pinagsasabay niya ang kanyang trabaho sa pagkuha ng online courses.
Noong nagsimula siya magtrabaho, halos lahat ng bagay na ginagawa niya sa karinderya ay hindi niya natutunan sa paaralan kaya masigasig siya magtrabaho araw-araw.
“It’s not easy, but (the) good thing about it is that we learn how things work in real life,” aniya. Bukod dito, nakakaipon din siya habang hindi pa siya nakakapasok sa face-to-face classes. (“Hindi siya madali, ngunit ang kagandahan ay natututo tayo kung paano gumagana ang mga bagay-bagay sa totoong buhay.”)
Ang mga kasama ni Rei
May mga kilala rin si Rei na katulad niyang PWD na hindi pinahihintulutan ang kanilang pisikal na limitasyon na maging hadlang sa kanilang pagtatrabaho. Aniya ay may kilala siyang nagtatrabaho bilang isang kasambahay at isa naman sa isang kompanya. Marami rin silang PWD na nag-aaral habang nagtatrabaho. May ilan pa ngang kumukuha ng masterado sa UP Los Baños (UPLB).
Samantala, kagaya ni Rei ay si Leonie Gopela Macaldo rin ay isang PWD at kasalukuyang presidente ng PWD Association ng Barangay Anos.
Si Macaldo rin mismo ay kumuha ng isang online course ukol sa computer application at iba pang mga paksa na maaaring makatulong sa kanyang makakuha ng trabaho.
Ibininahagi rin niya na mayroong isasagawang proyekto ang UPLB College of Human Ecology, Rotary Club Makiling, at Barangay Anos PWD para sa pangkabuhayan ng mga PWD. Ayon kay Macaldo, naghihintay na lang sila na matapos ang panukala ukol dito at sisimulan nila agad ang proyektong pangkabuhayan para sa mga PWD.
“Balak po naming ipaikot yung perang makakalap dito para matulungan ang lahat ng PWD,” dagdag niya.
UGNAYAN PARA SA KABUHAYAN. Ang naging miting ng Barangay PWD kasama ang UPLB College of Human Ecology at Rotary Club Makiling ukol sa magiging proyektong pangkabuhayan para sa mga PWD sa lugar. | Litrato mula kay Leonie Gopela Macaldo/Facebook
Mga pagsubok ng PWD ngayong pandemya
Ayon kay Macaldo ay lubhang naapektuhan ng pandemya ang kalagayan ng mga PWD.
“Malapit ang PWD [kasi] sa depresyon kasi kapag naka-experience sila ng gusto nilang mangyari pero hindi nangyayari…”
Ayon sa kanya ay ang kailangan ng mga PWD ay pinansyal na tulong para sa pagpapagamot at pagpapaospital.
“Nakakaawa po yung mga may sakit kaya po in-eencourage ko na ‘wag [i-judge ng mga tao]yung mga nanghihingi ng tulong sa social media kasi saíd na [ang pera] po nila,” ani niya.
Ayon sa datos ng Philippine Statistics Authority noong Enero 2022, 1.9 sa 76 milyong Pilipinong trabahador, o isa sa limang Pilipinong trabahador, ay PWD.
BREAKING BARRIERS. Ito ang mga taong ninanais paglingkuran ni Leonie Gopela Macaldo: ang mga PWD sa kanilang lugar, Barangay Anos. | Litrato mula kay Leonie Gopela Macaldo/Facebook
Kakayanin ang Kakayanin
“Ang buhay kasi ng PWD ay parang nasa closet sila, so isa po yun sa mga goal ko: na ma-break yung barriers na humahadlang sa kanila at maisip nila na kahit may kapansanan [sila], may karapatan [sila] na maging bahagi ng lipunan. ‘Yun ang pinakagusto kong mangyari,” ayon kay Macaldo.
Sa ngayon, ang pinakaninanais ni Rei na mangyari para sa kanilang mga PWD ay, “I hope more companies will accept and provide more work opportunities for people with disabilities.”
Naiintindihan niya ang hirap sa paghahanap ng trabaho para sa PWD, kaya ang payo niya ay mas mainam kung sa kakilala muna magsimulang magtrabaho ang mga PWD, sa isang taong kanilang mapagkakatiwalaan. Higit sa lahat, gusto niyang magkaroon ng tiwala sa sarili ang kanyang mga kapwa PWD, dahil alam niya na kakayanin nila ang kaya nila.