CREDITS: Manuel Lester S. Niere (raw footage), Adrienne B. Tupas (video editing), Louise Michelle C. Perez (production staff), Myrrh Abigail Krista A. Procianos (production staff), Maria Carmel A. Rimpos (production staff), Ma. Khrisma T. Soliven (script), Paul Isaias P. Tenepere (script), Adrienne B. Tupas (video editing), Licelle B. Varias (production staff), Alon J. Velasquez (narration), and Christine Ann O. Wang (production staff)
Buhay Trolley from the los baños times on Vimeo.
Camille Victoria M. Fernandez
‘Di pangkaraniwang kanser
Ang CTVT ay isang nakahahawang kanser na ekslusibo lamang sa pamilya ng mga aso. Karaniwan ang CTVT sa mga bansang may klimang tropikal kagaya ng Pilipinas lalo pa kung maraming pagala-galang aso na aktibo sa sekswal na aktibidad.
Ang sagabal at masakit na bukol
Ang pagkakaroon ng tumor na may kasamang pagtutulo ng dugo kung ito ay tumubo sa ari, ay sinyales na positibo na sa CTVT ang isang aso. Karaniwan sa eksternal partikular sa ari umuusbong ang bukol sapagkat ang pakikipagtalik ang pinakamabilis at pinakamadalas na paraan upang maipasa ito.
Bukod pa rito, pwede rin namang tumubo ang bukol sa mga mucous membrane gaya ng mga labi, ilong, mata, o kahit na sa biyak na balat kung magkakaroon ng direktang kontak si “Bantay” sa asong positibo sa naturang sakit. Halimbawa, inamoy niya ang ari ng asong may ganitong kondisyon, ilang araw lang ay mahahalata na ang pagtubo ng bukol sa kaniyang ilong. Kung didilaan naman niya ang anumang parte ng katawan na mayroong bukol ay gayun din naman ang mangyayari sa kanyang mga labi. Maski kung makagat siyat ng isang asong may CTVT ay mahahawaan na rin siya nito.
Sa kabilang banda, walang pagbabago sa kasiglahan ng aso gaya ng sa pagkain o pakikipaglaro kung siya ay tinamaan ng CTVT. Wala ring taning ang buhay ng aso sa oras na siya ay mahawaan nito hindi kagaya ng kanser ng mga tao. Kaya lang, maaaring maging sagabal sa aso ang tumor lalo pa kung ito ay patuloy sa paglaki at pagkalat sa iba pang parte ng katawan.
Samantala, may mga naitalang kaso rin naman na ang CTVT ay kumalat sa mga lamang-loob ngunit ito ay napakabihira lamang. Subalit hindi dapat ito ikakampante ng may-ari sapagkat sa oras na kumalat ang tumor sa mga iba pang parte ng loob ng katawan gaya ng kulani, baga, atay, at pali o spleen, mga kadalasang lugar na pinagtutubuan ng tumor, maaari itong magdulot ng matinding komplikasyon.
Ang kaso ni Buddy
Sa kaso ni Buddy, nakuha niya ang sakit buhat sa pakikipagtalik sa aso ng aming kapit-bahay. Bilang nagpalaki sa kaniya, masasabi ko na gaya ng ibang lalaking
lalang siya ay napakaaktibo sa pakikipagtalik kaya naman basta may pagkakataon na siya ay makalabas ng aming bodega na kaniyang binabanatayan ay sinusulit niya namang talaga. Naaalala ko na tumitili pa siya sa gabi kapag hindi siya nakalabas sa maghapon lalo pa kapag nakikita niya ang mga babaeng aso ng aming mga kapit-bahay na pagala-gala sa labas.
Iyon nga lang, dahil sa hindi lamang sa pakikipagtalik nakukuha ang CTVT kung hindi pati rin sa pakikipagsalamuha, nahawaan na nga ni Buddy ang kaniyang dalawang kapatid, sina Scavenger at Bunso, na kasama niya sa pagbabantay ng aming bodega.
Kumpara sa kaniyang mga kapatid, ang kondisyon ni Buddy ay malala na. May lumalabas at tumutulo ng dugo mula sa kaniyang ari lalo pa kapag siya ay nakaalapas at nakipagtalik na naman sa mga asong nasa kalye. Mayroon na ring kahalong dugo ang kaniyang pag-ihi at namamaga na ang kaniyang ari dahil sa pagbulwak ng mismo nitong muscle gawa ng paglaki ng tumor. Dahil sa pangyayaring ito, minabuti naming dalhin siya kasama si Bunso upang ipakapon sa ospital ng mga hayop dito sa College of Veterinary Medicine (CVM) ng Unibersidad ng Pilipinas Los Baños (UPLB).
Bago sila sumailalim sa operasyon, sinuri muna sila ng mga estudyante ng naturang kolehiyo na sina Matt Calibo, Sherwin Camba, at iba pa nilang kagrupo. Ayon kay Calibo, pareho na ngang positibo sa CTVT ang dalawang aso. Ang kay Buddy ay malaki na samantalang ang kay Bunso ay hindi pa gaanong mahahalata bagamat may pamumula na sa kaniyang mga tainga at mga paa. Dagdag pa, inabisuhan ako ni Calibo na maaaring ikamatay ni Buddy ang gagawing opersayon sapagkat bumaba na ang bilang ng kaniyang white blood cells na siyang tumutulong sa pag-iwas mula sa matinding pagdurugo. Habang si Bunso naman ay may taglay pang resistensiyang mainam sa mabilis na pagrekober mula sa isasagawang opersayon.
Samantala, ilang araw bago ang kanilang operasyon ay napagdesisyonan ng propesor nila Calibo sa surgery na si Dr. Marco Reyes na hindi maaaring ipagpatuloy ang operasyon ng aking dalawang aso hangga’t hindi nagagamot ang kanilang CTVT.
Ang mabisang lunas
Bagamat isa sa mga lunas sa CTVT ang pagtanggal ng ari, hindi naman nito nasisiguro na 100 porsiyento ngang ligtas na mula sa sakit ang aso. Maaari pa rin siyang magkaroon kung aksidenteng matuluan ng dugo ang anumang bahagi ng kaniyang katawan buhat ng operasyon. Ang pangyayaring ito ay tinatawag ng mga doktor ng hayop bilang seeding.
Ang pinakamabisang paraan upang tuluyan ng mawala ang CTVT sa sistema ng isang aso ay sa pamamagitan ng pagsuswero ng Vincristine sulfate isang beses kada linggo sa loob ng apat hanggang anim na magkakasunod na linggo o depende sa pangangailangan.
Ayon kay Dr. Leila Flores, propesor sa Department of Veterinary Clinical Sciences ng CVM, kahit na kayang bigyang lunas ang CTVT, maaari pa ring magkaroon ang isang asong tinamaan ngunit gumaling na. Papaano? Kung siya ay makikipagtalik muli o may direktang kontak sa mga asong may naturang sakit.
Ayon sa mga talaan, mayroon ng humigit 80 kaso ng CTVT ang nahawakan ng mga doctor mula sa ospital ng mga hayop sa UPLB simula ng taong 1990 hanggang Hulyo 2011.
Noong 2003, naitala ang pinakamataas na kaso ng CTVT sa Los Baños. Umabot ng 19 ang bilang ng mga asong ipinasuri na naging positibo rito. Ayon kay Dr. Flores, may nahawakan siyang kaso tungkol sa isang kilalang nagpapalahi at nagbebenta ng mga aso sa naturang bayan kung saan ang kaniyang inahing aso ay nahawaan ng ito ay ipakasta. Ang hayop ay naging sanhi upang maipasa ang sakit sa iba pang kasama niyang aso.
Ang nakasaad sa itaas ay isang pagpapatunay na hindi lamang tanging mga gala at napabayaang aso ang kandidato sa pagkakaroon ng CTVT kung hindi maging ang mga pinakaiingatang mga purong lahing aso.
Bukod pa roon, mas maraming babaeng aso ang may CTVT sa buong mundo. Base sa isinasagawang pag-aaral nila Dr. Flores, ang mga babaeng asong may edad tatlo ang mas delikado sa pagkakaroon nitong sakit. Napuna rin nila, base na rin sa kanilang mga datos, na ang panahon kung saan maraming aso ang nagtatalik— at nagkakaroon ng CTVT— ay sa pagitan ng mga buwan ng Oktubre at Nobyembre.
Sa kabuuan, unti-unti nang bumaba ang bilang ng mga asong dinadala sa ospital ng mga hayop sa UPLB na pumopositibo sa CTVT. Kaya lang nilinaw ni Dr. Flores na hindi sapat na basehan ito upang masabing tuluyan na ngang bumababa ang antas ng mga kaso ng CTVT hindi lamang sa bayan ng Los Baños maging sa buong Pilipinas. Ito ay sa kadahilanang tanging ang mga naging pasyente lamang nila na may naturang sakit ang kanilang naitala at kinonsider sa kanilang isinagawang pag-aaral.
Ayon sa mga pag-aaral, ang CTVT sa ngayon ay hindi dala ng virus. Ang cells ng pambihirang sakit ay maituturing na clonal na may kakaibang katangian kumpara sa mga malulusog na cells.
Ayon sa mga libro, may 2000 taon na ang nakalilipas mula ng magsimulang maghasik ng lagim ang CTVT sa pamilya ng mga aso gaya ng mga lobo. Hanggang ngayon ay palaisipan pa rin sa mga mananaliksik at eksperto kung papaano nagsimula at nabuo ang nakahahawang sakit.
Samantala, ayon kay Dr. Flores, bagamat nakasulat sa karamihan ng mga librong nabasa ay hindi raw nakahahawa sa tao ang CTVT, may mangilan-ngilan din namang libro siyang nabasa na nagsasabi ng kabaligtaran.
“Based on books, there are reported cases of very, very rare occurrence of TVT among humans but there are no journal articles yet to prove this,” sabi niya. Gayun pa man, hindi natin dapat ipagsawalang bahala, lalo na ng mga taong may alagang aso kagaya ko, ang pagkakaroon at pagkalat ng CTVT kahit na ito ay hindi kasing sikat at kagaya ng ibang uri ng sakit ng aso na kapag tumama sa tao ay tiyak ngang nakamamatay gaya ng rabis at leptospirosis.
Mas mainam pa rin na naaalagaang mabuti si “Bantay” upang hindi siya magkaroon ng mga hindi kanais-nais na sakit.
Kung aalalahaning muli, karamihan sa mga nakamamatay na sakit ng tao sa panahon ngayon ay nagsimula sa mga hayop. Kabilang doon ang madcow disease, anthrax, at ang Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) na unang kumalat sa Hong Kong, China.
Ayon sa mga eksperto, ang SARS— ang sakit na pumatay sa libu-libong manok at iba pang uri ng mga ibon— ay pinaniniwalaang nagmula sa bird flu na dulot ng virus. Ito ay buhat ng pagpapabaya ng mga may-ari sa kalusugan at kalinisan ng kanilang mga hayop. Sa paglipas ng panahon, mas nagiging malakas at mas malawak ang pamiminsala ng mga sakit ng hayop na hindi binibigyan ng sapat na atensyon ng publiko.
Kadalasan na ang mga bata at matatanda ang madaling dapuan ng kung anu-anong sakit kaya naman kung ang isang aso na may CTVT ay pababayaan na lamang pagala-gala at makahawa ng marami pang aso, hindi malayong dumating ang araw na katakutan na rin ng milyung-milyong tao ang sakit na ito dahil sa napatunayan nang nakahahawa nga ito sa mga tao.
Pag-iwas sa pagkalat ng CTVT
Upang maiwasan ang pagkalat ng CTVT, ugaliing patingnan nang regular si”Bantay” sa isang magaling na beterinaryo. Sa ganoong paraan, madedetekta at mabibigyang lunas kaagad kung siya ay maging positibo. Isa sa mga suhestyon upang hindi magkaroon ng CTVT ang isang aso, lalo na kung ito ay madalas na lumalabas, ay ang pagpapakapon dito o ang tinatawag na spaying at neutering. Sa pamamagitan ng mga ito, nawawalan na ng gana ang aso sa pakikipagtalik at hindi na siya nagiging agresibo sa aspetong sekswal
Kaya lang, kahit na matanggalan na ng ari ang isang aso, hindi pa rin kasiguruhan iyon sa hindi pagkakaroon niya ng CTVT dahil maaari pa ring makuha ito sa pakikipag-amuyan at pakikipagsalamuha sa mga asong mayroon nito. Kaya naman mas mainam na kung palalabasin ang aso ay samahan na lamang ito nang nakatali upang maging kontrolado ang kaniyang mga gawain.
Sa suma total, mas maigi pa rin kung ang may-ari ng aso ay responsable kaysa sa hindi. Sa bandang huli, kung ipagsasawalang bahala lamang natin ang karamdaman at kalagayan hindi lamang ng ating mga aso maging ng iba pang mga hayop at sarili lamang nating kapakanan ang ating iisipin, tayo rin naman ang mahihirapan at maaapektuhan. Sapagkat ang lahat ng bagay ay magkakaugnay. Ang kahinaan o kalakasan ng isa ay kahinaan na rin o kalakasan ng lahat.
Janina Myn Z. Villlapando
[FEATURE] What used to be coconut farm wastes found in abundance along the coastline of Gumaca, Quezon has become a major source of livelihood for the residents of Brgy. Progreso. This was made possible by the newly constructed decorticating or husking plant in Brgy. Progreso in Gumaca.
When the coconut husk is processed, 70 percent becomes coco peat and the rest is the coir
Barangay Councilor Joel Vicente, a 31-year-old plant machine operator, was one of the first to be part of the project. Barangay Councilor Vicente explained that their barangay benefitted greatly from the decorticating plant that produces coco coir, a fiber from the outer husk of the coconut used to make ropes and matting. Vicente added that with more than half of the plant personnel coming from Brgy. Progreso, the decorticating plant has provided residents with a major source of income.
The decorticating plant processes coconut husks, extracting the fiber known as the coco coir. The production of coco coir produces a by-product called the coco peat. The coir can be found in mattresses, upholstery, ropes, and doormats. It is also used as geo textile for soil erosion control and desertification. The peat, on the other hand, is used in horticulture and vegetation as soil additive and conditioner and as a growing medium.
These products are exported mainly to countries like China, Japan, Taiwan, Singapore, Korea, Hong Kong, US, Canada, and the United Kingdom. Furthermore, demand for coir products continues to increase because of the cheap, high-quality products produced. The organizations involved aim to reach more countries and more markets by the end of their five-year plan.
Tripartite agreement
This Coco Coir Production Project is managed through the partnership of the Department of Agrarian Reform-Quezon II (DAR-QII), Filcoco Ventures Inc. (FVI), and Vibavipagasa Farmers Credit Cooperative (VFCC). A memorandum of agreement was signed by these parties on June 24, 2011 at Mandaluyong City. They have agreed upon a five-year plan consisting of activities such as the “May pera sa bunot campaign”, construction of farm to market roads, entrepreneurship trainings to farmer organizations and more which will help achieve the projects’ objectives: to develop and expand the supply of coco coir; improve access to market information; and strengthen market linkages.
According to the agreement, DAR-QII has to ensure the sustainability of coconut-based enterprise and shall provide technical assistance, monitoring, skills development and evaluation of the project. FVI, which is part of the Green Terafirma Pte Limited (GTL) Group of Companies, will provide financial assistance and transportation of husks from other barangays. The implementation of the strategies and general policies are in the hands of the VFCC.
“The ultimate goal is to increase export earnings from 1.3 million dollars up to 6.5 million dollars by the end of 2016” said Samuel Solomero, Provincial Agrarian Reform Officer II of DAR-QII.
They currently have three plants in Quezon located in Alabat, Catanauan, and Gumaca. Through the Gumaca coco coir plant alone, they will be able to employ around 120 people. Satellite plants are still planned to be constructed at different places in the Philippines.
Fifty-one-year-old Angelito Marcelino’s previous job was based far from his family in a field not related to what he studied. Marcelino is a mechanical engineering graduate. When the decorticating plant was established in Gumaca, Marcelino had the opportunity to apply his expertise. “I have more time for my family now,” Marcelino added.
Working in the plant does not require a college degree. This was an opportunity for Leonardo Eduarte, 19 years old. The salary is sometimes not enough, according to Eduarte, but he manages to get along. Since he resides far from the plant, he has to pay for his transportation, an added expense. He hopes to become a regular worker and secure a steady pay.
The plant transformed Brgy. Progreso, as seen not only by the workers directly benefitting from it, but also by its residents. According to Samuel Hernandez, a government employee and current resident of Brgy. Progreso, there has been significant changes in their barangay since the beginning of the operation of the plant. Even “tambays” became part by selling husks to the company and earning a small but considerably helpful amount of money. “I think in the long run, the company will boost the economy of Gumaca and even nearby towns” Hernandez added.
Issues
The decorticating plant has proved to be beneficial to the residents of the barangay, but some fear of the problems the plant may cause. Residents are saying that the plant will affect the quality of the water in the river nearby because of the resulting liquid from the coco peat. This has not yet been proven and the organizations involved assure the people that they doing all the mitigating process to avoid this. “We are building a leaching chamber to catch the liquid from the coco peat and store it for a time .This process will neutralize the acid from the coco peat liquid and it will be allowed to enter the river when it has been neutralized already” said Plant supervisor, Marcelino.
Still the coco coir production project has its advantages to the environment. What is generally considered waste can now be used to provide income to workers and thus lessening the threats of pollution in the place.
A new dimension for the coco husk
This project gave a new dimension for the ordinary coco husk which are otherwise just thrown, burned or lay into waste. It now has economic value though evidently very small.
“The environment and social impact of the business made us to embark on this project and to develop the technology” says Noel Florido, FVI President. He also added that the “partnership with DAR is consistent with its objective of poverty alleviation”.
Brgy. Progreso demonstrates how the collaboration between government agencies, private businesses, and the community can lead to mutually-benefitting and sustainable livelihood programs.
Suzeth A. Regalado
[NEWSFEATURE] Four hundred twenty (420) hectares of land in Laguna were identified to be part of the implementation of Executive Order (EO) 26. or the National Greening Program (NGP) for the year 2011. This is part of the move to complete planting 1.5 billion trees in 1.5 million hectares of land nationwide by the year 2016.By end of October, the tree planting activities are set to be completed and the remaining months of 2011 would be dedicated for maintenance and identifying the NGP site for the year 2012. According to Forester Recillo, target areas in Laguna for the year 2012 will be doubled compared with this year’s.
According to Forester Noel M. Recillo, chief of the Forest Sector of the Community Environment and Natural Resources Office (CENRO) Laguna, NGP enjoins the different sectors of the community to participate in the effort to rehabilitate RP forests.
The identified NGP areas in Laguna are found in protected areas, locales with community based forest management, and urban watersheds. One hundred hectares of the target site under protected area is situated in Sitio Calo, Brgy. San Cristobal, San Pablo City; 150 hectares under Community Based Forest Management is situated at Brgy. Minayutan, Famy Laguna; and 200 hectares are distributed in target sites under urban watershed located in Malibanban watershed (80 hectares), LSPU Siniloan (100 hectares), Sta. Cruz watershed (10 hectares), and Magsaysay (10 hectares).
One of the strategies used by the greening program is social mobilization. It encourages more people to take part in the effort to conserve the forest. Different sectors of the community, including government bureaus, local government units (LGU), and private organizations have expressed their support to the greening program by taking part on the tree planting activities. NGP also enjoins government employees and participating students to plant ten seedlings individually per year.
According to Forester Recillo, the community’s participation in the greening program is very important. He emphasized that DENR itself can not accomplish the task without the help of the people, he added.
Students listen to a brief orientation before the tree planting activity at Mt. Banahaw-San Cristobal Protected Landscape (Photo courtesy of DENR-CENRO)
To increase the community members’ awareness about the greening program, DENR is implementing information-education campaigns through their website and collaboration with the media. Off site orientation are also conducted before the set date of the tree planting activity. This activity orients the participating school and organization on the proper technique of planting tree seedlings. Part of the offsite orientation is a talk about the tree planting activity, video presentation, and an open forum. The importance and benefits of the National Greening Program are also explained to the students and members of the organization.
Participating students from Laguna College of Business and Arts and UPLB Grange Association climb to Mt. Banahaw for the Tree planting activity (Photo courtesy of DENR-CENRO)
According to Hermie Lantikan, Forester II, in charge of the records for reforestation at CENRO, the orientation is important in the tree planting activities so that participating sectors like students will value what they do, also the survival of the seedlings depends on how it was planted.
Aside from saving denuded forest areas, NGP seeks to contribute to poverty reduction, food security, biodiversity conservation and climate change mitigation and adaption. Among the tree species planted on NGP sites are indigenous like the Narra. Other sites also plant fruit bearing trees which will also benefit the Public Organization and beneficiary group as a source of livelihood.
The greening program also covers Conditional Cash Transfer (CCT) for the maintenance Community Based Forest Management site. In the case of Laguna, the identified CCT beneficiary is the Famy Upland Farmers Association. In other areas, plantations under urban watershed are maintained by the local government.
The total budget for tree seedlings per hectare of land is Php 6,000 which is bought on reputable nursery. An additional Php 2,500 per hectare is allotted for site preparation which will cover hole digging, bamboo, clearing of the site, and fertilizers. According to Forester Recillo Php 2,500 per hectare site preparation alone is too small. The current proposal of the DENR to double budget allocation for NGP will help cope up with the project expenses, he added.
Proper planting of tree seedling is very important in the survival of the seedling. However, According to Hermie Lantikan, although off site orientations are done, during tree planting activity, students seem not to take the task seriously. It seems that students plant trees only for completion, she added, which should not be the case.
Despite of the effort to save the lost forest, there is still incidence of illegal logging. Recently, the DENR-CENRO confiscated 70 pieces of squared timber about 2000 board feet at Brgy. Anitay Paete Laguna. Forrester Recillo said that the safety of DENR staff is also a concern. To ensure the safety of DENR staff, Forester Recillo said that they ask assistance from the army.
Other people say that NGP is ambitious, Forester Recillo said, but with people’s cooperation the goal of the project can be accomplished.