nina Camille Abiog at Hannah Aquino

Si Remia Adedoja ay isang business woman na mula sa bayan ng Los Baños. Siya ang may-ari at tumatayong punong tagapamahala o general manager ng Remdavies Enterprises.

Nagtatrabaho na ang dalawa niyang anak samantalang ang isa ay nag-aaral pa. Gayun pa man, kasama ang kanyang asawa, tulong-tulong nilang itinataguyod ang kabuhayan sa rattan at water hyacinth.

Rattan Furniture Business

Taong 1999 nang simulan niya ang pagbebenta ng mga muwebles na gawa sa rattan. Iniluluwas o export nila ang mga muwebles. Bukod doon ay may tindahan din sila sa palengke kung saan sila ay nagbebenta ng itlog.

Katuwang niya ang kaniyang mga anak sa negosyo. Bahagi ng kanilang proseso ay ang pagpapadala o shipmentat pagbabalot o packing ng mga muwebles. Bukod sa Laguna, nagkaroon din sila ng pabrika sa Pampanga.

Nakasama niya sa negosyo ang buong pamilya, pamangkin at kapatid niya. Dati, sila ay nagpupunta sa Angeles upang ibalot lahat ng muwebles sa karton. Sama-sama silang nagbabalot at nagpupuno ng isang mahabang kaha o container.

Aniya, “Mas malaking workforce ang kailangan namin dito kasi isang puntahan lang, magbabalot kami tapos itatabi doon sa container.”

Natuwa si Remia sa kaniyang hanapbuhay. Marami ng lugar ang kanilang napuntahan. Ngunit may mga oras din na nakaranas sila ng hirap sa pagpapatakbo nito. Nabanggit niya na maraming manggawa ang kailangan sa negosyong iyon.

Water Hyacinth Business

Masaya si Remia sa kaniyang hanapbuhay mula sa water hyacinth. Hindi lamang nila pinagkakakitaan ang mga handicrafts o gawaing-kamay. Nakukuha din sila bilang mga tagapagsanay o livelihood trainers sa iba’t ibang bahagi ng bansa. At bilang mga tagapagsanay, ibinabahagi nila ang teknolohiya at kaalaman sa kapwa Pilipino.

Ani Remia, “Nasa tao lang kung ano ang goal na nais abutin. Kung ang layunin ay maka one million sa dalawang buwan, kailangan magtrabaho ng double time. May ‘extra effort’ ika nga, at maaabot ang layunin.”Para sa kanya, kapag nagkaka-edad na, kadalasan ay ayaw na ng maraming problema, kaya nais niya na hinay-hinay lamang sa negosyo para walang pagod at hindi mabilis magkasakit.

Paminsan-minsan, mayroon din nararanasang problema sa water hyacinth business sila Remia. Kapag naaantala ang produksyon ay may bayad o multa. Dahil dito, mas mainam na kaunti lang ang bilang ng araw ng pagkaantala upang maliit ang magiging multa.

Katulad noong nakaraang taon, nagluwas o exportsila ng mga produkto. Kailangang mas mabilis ang produksiyon. Araw-araw ay puyat sila upang hindi maantala ang paggawa at hindi mapatawan ng multa. Kung minsan, kailangan nilang pumunta sa Bicol upang madagdagan ang produksiyon. Dahil dito mas malaki ang nagagastos. Sa ngayon, lokal na suki na lamang muna ang kanilang pinagkakaabalahan.

Pagsubok Sa Kabuhayan

Ayon kay Remia, mayroong bahagi ng pagkalugi sa preproduction kapag nagsisimula pa lamang sa negosyo. Sabi niya,

“Dahil namumuhunan ka, puro ka labas ng pera.” Mayroon din pagkalugi kapag sumali sa isang trade fair. Halimbawa ang bayad upang makidalo sa kalakalan ay PhP 10,000. Kung ang benta ay PhP 10,000 lang rin, walang kita sa araw na iyon.

Kung kaya naman ay pinipili niya ang mga sinasalihang trade fair. Bilang general managerng negosyo sa water hyacinth, ang pangunahing gawain ni Remia ay pangangasiwa sa produksyon o Itutuloy sa pahi paggawa ng mga produkto. Mas madali ang bentahan kapag may ibebenta. Maaari lamang magkaproblema sa paggawa kapag kaunti ang mga produktong nagawa, kaya kaunti rin ang nagiging benta. Kaya ang mga manghahabi ay kailangang alagaan. Tinitingnan din niya mga kagamitan o raw materials. Kailangan ay palaging mayroong supply.

Inaasikaso rin ni Remia ang mga tauhan. Mayroon siyang mga pamangkin sa produksyon. Ang bunsong anak niya ay nagsisilbing kalihim. Ang dalawa pang anak ay nakatalaga sa mga aktibidades at gawaing nagpapakilala ng kanilang produkto sa merkado. Ang asawa naman niya ay namamahala sa produksyon at tumutulong sa coatingat finishingng mga produkto.

Hindi lamang salapi ang puhunan nila Remia. Husay sa pamumuno, talino sa pagpapatakbo ng negosyo, at malasakit sa mga empleyado. ‘Yan ang mga sangkap na naghabi sa kanilang magandang hanapbuhay –– ang Remdavies Enterprises.

nina Jyn Ignacio at Jimilyn Gerobin

Patuloy na nagkakaloob ng libreng newborn screeningang Los Baños Municipal Health Office (LBMHO) para sa mga bagong silang na sanggol. Ito ay ginaganap tuwing Lunes hanggang Huwebes, mula ikawalo ng umaga hanggang ikalima ng hapon sa Newborn Screening Roomng nasabing tanggapan.

Ayon sa datos mula sa LBMHO, dumarami ang bilang ng mga tumatanggap ng libreng newborn screening ngayong taon, mula sa 20 simula noong Pebrero, 25 noong Marso, hanggang sa 28 noong Abril.

Base sa resulta ng newborn screening,ang Glucose-6-phosphate dehydrogenase deficiency (G6PD) ang pinakamadalas na medikal na kundisyon o disorderna natatamo ng mga bagong panganak sa Los Baños ngayong 2015.

Ito ay isa lamang sa mga karaniwang medikal na kundisyon na maaaring matuklasan kapag dumaan sa newborn screening ang mga bagong panganak na bata.

Maraming karamdaman ang maaaring matuklasan sa isang bata kapag dumaan sa newborn screening. Isinasaad sa Reproductive Health Lawo Republic Act 10354 (The Responsible Parenthood and Reproductive Health Act of 2012) na ang mga buntis ay dapat regular na kumonsulta sa duktor at ang mga bagong panganak ay dapat dumaan sa newborn screening.

Ayon kay Racquel Sumiran, isang midwifemula sa LBMHO, lumaki ang bilang ng mga dumadaan sa newborn screening dahil natutuklasan na ng mga magulang ang kahalagahan nito para sa kanilang sanggol.

Dagdag pa niya, ang mga buntis ay dapat nagpatingin ng tig-iisang beses sa una at pangalawang trimesterat dalawang beses sa huling trimesterng kanilang pagbubuntis. Dagdag pa niya na kailangang dumaan sa newborn screeningmula sa una hanggang ikasampung araw matapos maipanganak ang bata.

Ang panahon na ito ay tinatawag na “golden period”. Kinikilala ng Reproductive Health Lawang kakayahan ng newborn screeningna alamin ang mga karamdaman na nakukuha ng mga bagong silang na sanggol. Alinsunod sa batas na ito, ang mga buntis ay hinihikayat na dumaan sa newborn screening.

nina Jonah Romasanta at Kathryna Marie Lopez

Taong 1992 nang mamulat sa gawaing pagsasaka si Bernardito Regis, kilala bilang si Mang Bernard, sa lalawigan ng Tacloban sa Visayas. Magmula noon ay pagsasaka na ang nagsilbing kabuhayan ni Mang Bernard na siya ding kanyang sinandalan upang maitaguyod ang pamilya sa araw-araw.

Sa pagpasok ng Bagyong Yolanda sa bansa noong 2013, isa ang pamilya ni Mang Bernard sa mga libu-libong labis na naapektuhan at napinsala sa buong Kabisayaan.
Matapos ang bagyo na maituturing na isa sa pinakamalakas at pinakamapaminsalang
naranasan sa buong mundo, pinili ni Mang Bernard na lisanin ang kinalakihang Tacloban upang magsimula ng bagong buhay sa Laguna. Ipinagpatuloy niya ang kinagawiang pagsasaka sa Brgy. Putho-Tuntungin sa Los Baños.

Sa kasalukuyan, si Mang Bernard ang tumatayong pangulo ng Putho-Tuntungin
Farmers Association at kasalukuyang isa sa mga magsasaka na nagsasagawa ng
vermicompostingsa Los Baños.

Ano ang vermicomposting?

Sa isang panayam kay Ginoong Jose Honrado, may ari ng J.A. Grasslands Farm sa Los Baños, ang vermicomposting ay ang paggagamit ng bulate upang makapaggawa ng masustansiyang pataba na maaaring magamit na lupa ng isang sakahan.
Nagsisimula ang lahat sa paghahalo ng dumi ng hayop kagaya ng kalabaw.
Ito ay ihinahalo sa dayami at balat ng mga prutas at gulay. Ang J.A. Grasslands
Farm ay isa sa mga kumpanya na ngayon ay nagbebenta na ng bulateng ginagamit
para sa vermicompostingna tinatawag na African night crawlerat ng produkto
mismo na nagagawa ng mga bulateng ito sa pamamagitan ng vermicomposting.

Ayon kay Honrado, ang mga magsasakang nandito sa Pilipinas ay nagsimula nang magparami ng African Night Crawler sa pamamagitan ng vermiculture.

Paggamit ng vermicompost

Si Mang Bernard ay nagtatanim at nagpapatubo ng iba’t-ibang halaman at gulay
tulad ng sitaw, kamatis, pipino, at iba pang mga gulay sa maliit na bahagi ng lupang pagaari ng isa niyang kamag-anak. Ginagamit niya dito ang mga kaalamang natutunan
tungkol sa proseso ng vermicomposting. Nangongolekta siya ng dumi ng baka at kambing na ginagamit niya bilang substrate na ipapakain sa mga bulateng African night crawler. Gumagamit din siya ng mga damong nabubulok, dahon ng ipil-ipil, acacia,o kaya’y dahon ng kahit anong halaman na sinasabing mayaman sa nitrogen.
Payo niya sa ibang magsasaka na mas mabuting nahaharangan o kaya’y nakalagay sa nakasabit na lalagyan ang mga bulate upang hindi mawala ang mga ito.

Inirerekomenda din niya na maglaan lamang ng sapat na dami ng substrate na kayang ubusin ng mga bulate, depende sa naunang obserbasyon sa dami ng kinain ng mga ito.

Ayon kay Mang Bernard, umaabot ng halos isang buwan bago makapaglabas ng
sapat na dami ng dumi o vermicastang mga bulate na maaari nang gamitin bilang
organikong pataba sa lupa matapos palamigin sa loob ng maikling panahon.
Sa kasalukuyan, ang iba sa mga magsasakang miyembro ng Farmers
Association sa Putho ay magsasagawa din ng vermicomposting sa pagtatanim sa kanyakanyang bakuran o likod-bahay. Mayo 2014 nang opisyal na naiparehistro bilang
samahan para sa maliliit na magsasaka ang Putho-Tuntungin Farmers Association sa
pamamagitan ng Municipal Agricultural and Fishery Council (MAFC).

Sa taon ding iyon ay naturuan ang mga magsasaka ng mga pamamaraan ng organic farming pati na din ng vermicomposting, sa tulong ng Gender and Development (GAD) Office at ng Department of Agriculture. Ayon kay Mang Bernard, patuloy silang nakatatanggap ng mga buto na ipinamamahagi ng GAD. Kaugnay nito ay nagbubukas ang GAD ng organic market tuwing Biyernes sa harapan ng munisipyo ng Los Baños upang maibenta ang mga organicna produkto ng mga magsasaka at kung saan ang mga perang kinita ay ibinabalik sa kanila.

Benepisyo ng pagbe-vermicompost

Mula sa mga karanasan ni Mang Bernard sa pagbe-vermicompost, masasabi niyang madaming magandang naidulot ang prosesong ito para sa mga magsasaka. Ayon sa kanya, nakatutulong ang paggamit ng vermicast sa pagpapasigla ng lupang taniman kung kaya’t nakatitipid silang mga magsasaka mula sa pagbili ng kemikal na pataba. Sa paggamit ng vermicastay naiiwasan ang pagkalason na maaaring idulot ng mga kemikal na pataba at nababawasan din ang mga pesteng lumalapit sa mga pananim. Higit sa lahat ay makatitiyak na ligtas para sa mga tao na kainin ang gulay na pinatubo sa lupang ginamitan ng vermicast.

Para kay Mang Bernard, bukod sa pagsasaka ay higit na malaki ang naitulong ng pagsubok at pagpapatuloy niya ng vermicompostingsa pagsisimula ng bagong
buhay matapos ang Bagyong Yolanda.

Mula sa kinita niya sa paggamit ng vermicompostsa pagtatanim ay nakaipon
si Mang Bernard ng sapat na pera upang makapagtayo ng simpleng bahay para sa
kanyang pamilya at upang makabili ng pamasadang pedicab na kanya rin ngayong
ginagamit sa paglalako ng mga inani niyang gulay.

Sinasabi ni Honrado na ang pagbevermicompostay isang pamamaraan na
talagang makakatulong sa mga maliliit na magsasaka tulad ni Mang Bernard dahil
kaya nilang magparami ng mga bulate gamit ng vermiculture upang mayoong
magagamit pa para sa susunod na pagsasagawa nila ng vermicomposting.
Ang kagandahan din ng gawaing ito ay maaari nilang ibenta ang parehong
vermicast at ang bulateng African night crawler. Maaari din naman nilang gamitin
ang vermicast bilang pataba sa mga pananim na pinapatubo sa mga organic
farms dahil ito ay walang karagdagang kemikal na ginagamit dahil lahat ng mga
ginamit sa paggawa nito ay mula sa mga organikong kagamitan.

Ang isa pang kagandahan ng paggamit ng vermicastay ito ay nakakapagpasigla ng lupa at kayang pasiglahin muli ang mga lupang nataniman ng mga halamang ginamitan ng mararaming kemikal. Ang pagbe-vermicompost ay isang magandang gawain dahil ito ay pangmatagalan dahil pwedeng paramihin ang mga bulate upang magamit pa
muli. Ito rin ay pwedeng mapagkunan ng karagdagang hanapbuhay ng mga magsasaka dahil pwede silang magbenta ng bulate at ng vermicast.
Kita nyo?

Ang kagandahan sa likod ng vermicomposting!

by Angelika Mari Martinez

As of October 31, the Commission on Elections (COMELEC) recorded the highest number of registered voters, at 58,363, in the history of elections in Los Baños.
However, as of October 9, there were just 54,159 registered voters. This means that around 4,000 more flocked the registration precincts within three weeks.
The registration of voters started last May 6, 2014 and ended on October 31, 2015. The general elections will happen on May 9, 2016 and will include the election of new national,
provincial, and municipal leaders.

Based on Republic Act No. 10367 of the Philippine Constitution, registered voters should have their biometrics recorded in the COMELEC database. Failure to do so will result to deactivation of the voter’s registration and being omitted from the masterlist of voters.

Compared to the voters’ registration last 2013, the number of people who registered this
election escalated due to the presidential elections. According to Randy Banzuela, Los Baños election officer, the people’s desire to elect a president and the constant
information drive and promotions of the Los Baños COMELEC office contributed to the high number of registered voters.

“Hindi siya nakaka-hassle,” said Alex Tamis, an 18-year old resident of Barangay San Antonio and a newly registered voter. COMELEC-Los Baños held satellite registrations in every barangay for four Saturdays and Sundays prior to October 2015. Voter registration precincts were established in the town’s 14 barangays. A precinct was also set up at the Robinsons Mall along Lopez Avenue on August 22, 23, 29, and 30. Satellite registrations ended on the last Saturday and Sunday of September.

Information dissemination on voter registration was also strengthened through posters,
social media, and talks. On October 20, a Voter’s Education Seminar was held in NCAS Auditorium of UP Los Baños. Banzuela took part as a speaker. He gave a talk on responsible voting for the upcoming 2016 elections. “Be involved and participate” was his message.

Photo By: Clarisse Abao

By Jiana de Guzman and Vivian Ceballos

The Los Baños Tourist Information Center opened in the New Municipal Building last September 17 during the celebration of the town’s 400th foundation anniversary.

Mark Lapid, COO of Tourism Infrastructure and Enterprise Zone Authority (TIEZA), and Rebecca Labit, Regional Director of the Department of Tourism (DOT) Region IV-A, graced the unveiling ceremonies.

(L-R) DOT Region IV-A Regional Director Rebecca Labit, TIEZA COO Mark Lapid, Bañamos festival organizer Robert Cereno, and Municipal Tourism Officer Rommel Manigas (Photo by: Vivian Ceballos)

According to Lapid, the purpose of the Tourist Information Center is to be a go-to hub of visitors in getting tips on the best spots to visit, food to try, and festivities to explore. He furthered that with the help of the Department of Tourism, “the center will offer [travel] packages where [tourists] can go in Los Baños”. Lapid added that plans for upgrading the center are already in place. He assures that by 2016, works for the 2nd floor of the center will start.

Los Baños Mayor Ceasar Perez also noted that the tourist center brings information closer to the visitors. “Ngayon na may Tourist Center na tayo, madali na magtanong [ang mga bisita].”

Many locals are not yet familiar with the center but those interviewed support its aim of boosting the town’s tourism. “You have to know more about Los Baños. Hindi lang UP, hindi lang Mt. Makiling, but other facets of [the town]…Promote certain aspects kung saan sila strong. I think this will boost tourism in Los Baños” shares a Los Baños resident, Toti Menorca.

Photo by Joel Custodio

Negosyo Center-Los Baños, a one-stop shop for services to support small businesses, was officially launched last September 14 at the town’s municipal hall. The event opened with a ribbon-cutting ceremony followed by a program, ceremonial turnover of a PhP 3.4M cheque, and press conference.

Headed by the Department of Trade and Industry (DTI), Negosyo Centers in the country are created through Republic Act (RA) No. 10644 or the Go Negosyo Act. Negosyo Center-Los Baños is established in partnership with UPLB, Center for Technology Transfer and Entrepreneurship (CTTE), and the Association of Laguna Food Processors (ALAFOP).

The Negosyo Centers offer start-up and existing small enterprises with services that are classified in three: business registration assistance, business advisory, and business information and advocacy.

According to DTI, in business registration, Negosyo Centers can provide details on registration documents. They can also help facilitate procedures for business name registration, business licensing, and other regulatory permits.

The municipality of Los Baños receives PhP 3.45M from DTI Region 4 for the set up and operations of Negosyo Center-Los Baños. (From L-R) Shown in the photo are the following officials: DTI Provincial Director Susan Palo, USEC Zenaida Maglaya, Sen. Bam Aquino, Mayor Ceasar Perez, Vice Gov. Karen Agapay, and DTI Regional Director Marilou Toledo. (Photo by Joel Custodio)

The Go Negosyo Act was authored by Sen. Paolo Benigno “Bam” Aquino who also graced the launch. Other government, DTI, and ALAFOP officials present were Laguna Governor Ramil Hernandez, Vice Governor Karen Agapay, Los Baños Mayor Ceasar Perez, Undersecretary Zenaida Maglaya, DTI Regional Director Marilou Toledo, DTI Asst. Regional Director Marcelina Alcantara, DTI Provincial Director Susan Palo, and ALAFOP President Clarke Nebrao.

Los Baños holds the 90^th Negosyo Center in the Philippines. Palo shared that four more centers are expected to open in Laguna next year in Sta. Rosa, Calamba, San Pablo, and Sta. Cruz.

For more information, you may contact (049) 530 2818 or visit Negosyo Center-Los Baños at the Los Baños Muncipal Hall, Brgy. Timugan from Monday to Friday, 8:00 AM to 5:00 PM. (MRFSRolle)